Agrariër Wilco Nieuwenhuis – goed voor 130 koeien en 70 hectare land in Velp - kijkt ernaar uit. Komend jaar groeit op een klein deel van zijn akker een ‘oude’ graansoort, die verwerkt wordt in lekker streekbrood. En dat niet alleen: tussen het gewas groeien straks ook akkerkruiden en kleurrijke bloemsoorten die je nu nauwelijks nog ziet. Daar worden ook de insecten erg blij van. Als dat geen win-win-win is …

Met zijn proefakker doet Wilco mee aan Heideboerderij Veluwezoom, waarin natuurorganisaties, schaapherders, boeren, streekgebonden bedrijven, overheden en bewoners samenwerken aan integraal landschapsbeheer. Kwartiermaker is Marcel van Silfhout, van de Stichting Heideboerderij Nederland (SHN). Deze stichting wil het heideboerderijconcept uiteindelijk op meerdere locaties in Nederland realiseren. Eén van de eerste is wat de SHN betreft de hele Veluwezoom (Rheden, Rozendaal, Arnhem, Renkum en Wageningen) – dus ook het gebied van Rivierklimaatpark IJsselpoort.

De heideboerderij: wat is het idee?

Wat houdt het heideboerderijconcept in? We kenden dit systeem eeuwen geleden al. Vroeger was de heide veel nauwer verbonden met de landbouw. Schaapherders lieten hun kuddes grazen op de heidevelden en af en toe ook in de uiterwaarden, de schapenkeutels uit de potstal werden gebruikt op de akkers. Daarop werd niet alleen het schapenvoer voor de winter verbouwd, maar ook voedsel voor de regio. Een systeem met een redelijk gesloten voedingsstoffenkringloop dus.

Marcel, geboren en opgegroeid op de Veluwezoom, heeft heimwee naar een meer vitaal cultuurlandschap. Hij maakt zich daarom al jaren sterk voor herintroductie van het heidelandbouwsysteem, gecombineerd met natuurbeheer en extensieve landbouw. Zijn focus is zeker niet alleen het natuurplaatje, maar ook een hogere biodiversiteit en een bloeiende lokale en regionale economie met gezond voedsel. “De heideboerderij draagt ook bij aan onze klimaatdoelstellingen. Door de juiste teeltwijze en bemesting kun je op akker- en grasland veel koolstof opslaan.”

Op naar een gebiedsgerichte coöperatie

“Ons doel is komen tot een gebiedsgerichte coöperatie. We hopen op een investeringsfonds voor de hele Veluwezoom”, vertelt Marcel, “liefst in samenwerking tussen rijk, provincies en gemeenten.’’

De tijd lijkt er rijp voor. Wetenschappelijk onderzoek levert bewijs dat het concept hoge ecologische en maatschappelijke waarde heeft, de animo in het gebied groeit en ook de politiek lijkt mee te werken. Landbouwminister Schouten pleit voor kringlooplandbouw en meer verwevenheid tussen natuur en landbouw en ook Europa gaat steeds meer die kant op.

“Het idee van de heideboerderij is gewoon heel sympathiek”, vindt Wilco. Zijn enthousiasme stoelt deels op de historie van het gebied waarin hij leeft en werkt. Zo is Wilco weidecommissaris in het heidegebied het Rozendaalsche Veld, ook wel Velperhei genoemd. Dit werd eeuwen als marke* beheerd door ‘de geërfden van het dorp Velp’.

Al zijn de gronden overgedragen aan gemeente Velp, nog steeds zijn de geërfden nauw betrokken bij het beheerbeleid. Op de laatste zaterdag in augustus voeren de geërfden altijd nog de traditionele heideschouw uit. “Het is één van de laatste marken die we in Nederland nog kennen”, weet Marcel. Als een gebiedscoöperatie érgens goed kan landen, is het hier dus wel.

“Er is onder mijn collega’s veel draagvlak voor de heideboerderij”, beaamt Wilco, “deze manier van denken en samenwerken zit in ons DNA.” Wat hem betreft kunnen de geërfden prima helpen om het heideboerderijconcept opnieuw leven in te blazen. Zelf doet hij actief mee als lid van de kerngroep Heideboerderij Veluwezoom. Hiermee hoopt hij ook de spreekwoordelijke beren op de weg te lijf te gaan.

Neem de ‘gronddruk’ in het gebied: een groot probleem voor veel boeren. Zij willen graag langere termijnafspraken maken met natuurbeheerders en landgoedeigenaren van wie zij gronden pachten. Ook zitten veel agrariërs ‘klem’ tussen natuurgebieden en bijbehorende regelgeving. Er zijn dus veel collega’s die stoppen. Positief is dat alle betrokken sectoren zeker in beweging zijn. Circulaire landbouw en natuur-inclusieve landbouw bijvoorbeeld, staan echt op de kaart.

Impuls voor samenwerking ‘natuur’ en ‘landbouw’

De ontwikkelingen in Rivierklimaatpark IJsselpoort en Heideboerderij Veluwezoom versterken elkaar, merken Marcel en Wilco. Wat alleen al winst is, is dat natuurbeheerders en agrariërs goed met elkaar in gesprek zijn. Dat levert niet alleen draagvlak op, maar ook concrete deelprojecten.

Na allerlei onderzoeken en verkennende gesprekken met alle betrokkenen, organiseerde de kerngroep afgelopen jaar workshops en een ontwerpatelier om deze (deel)projecten te starten of verder te brengen om zo tussen 2019 en 2021 te komen tot een uiteindelijke gebiedscoöperatie Heideboerderij de Veluwezoom.

Een greep uit die deelprojecten: nieuwe potstallen, de proefakkers waaraan Wilco meedoet, ideeën om de cultuurhistorie meer zichtbaar te maken (herstel schaapsdriften en een ‘belevenisgebied’), onderzoek naar de gewenste coöperatie en het oprichten van een Markefonds. Meer extensieve landbouw zorgt immers voor een lagere opbrengst – kort gezegd levert tarwe de boer minder op dan mais – en dat moet aangevuld worden, want de natuurwaarden zijn wel hoger. “In feite een vergoeding voor de ecosysteemdiensten die boeren leveren”, verduidelijkt Marcel.

Korte ketens

Zo’n Markefonds zou niet alleen de financiële positie van boeren maar ook die van natuur- en landschapsbeheerders moeten verbeteren. Ook burgers en bedrijven kunnen eraan bijdragen. Dat is in elk geval het plan van twee andere Heideboerderijdeelnemers zoals bakkers Tom van Otterloo en Bart Lubbers die net als Wilco en andere betrokken ‘heideboeren’ hun granen willen verwerken in Veluws streekbrood. Als onderdeel van de Heideboerderij gaan zij alvast voor de ‘korte keten’ voor de regionale markt, als opmaat voor Heideboerderij Veluwezoom. Oftewel: van kakker (het schaap), naar akker, naar bakker, naar burger.

Foto (uit persoonlijk archief): Marcel van Silfhout (links) en Wilco Nieuwenhuis met zijn zoontje (rechts).