“Als jongetje speelde ik hier graag”, vertelt Ruud van der Werff, die nog steeds in Arnhem woont. “Dat was natuurlijk heel spannend. Zo’n fort heeft iets geheimzinnigs.”

De ingesleten drempel bij de hoofdingang herinnert aan de vele soldatenlaarzen die eroverheen zijn gelopen. En door de schietgaten en diepe sporen van artillerievuur en raketinslagen in de muren, is het anno 2020 niet moeilijk voor te stellen dat hier flink is gevochten.

Fort wordt behouden en zichtbaarder

Straks kan een groter publiek kennis nemen van wat zich ten oosten van Arnhem bij Fort Westervoort afspeelde. In het huidige conceptplan voor Rivierklimaatpark IJsselpoort is opgenomen dat het fort ‘geconsolideerd’ wordt. Ook komt er bij het fort een echte ‘entree’ naar het achtergelegen rivierenlandschap, waarmee het fort veel zichtbaarder wordt. Van der Werff is er blij mee. “Sloop je zo’n fort, dan sloop je ook het verhaal over wat zich hier heeft afgespeeld.”

Fort was twee keer gevechtslocatie

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Fort Westervoort in Duitse handen en in april 1945 gaf de bezetter zich snel over na een wederom zware beschieting door de geallieerden. Die staken ten zuiden van het fort de IJssel over. “Dit is het enige fort in Nederland waar in de Tweede Wereldoorlog twee keer is gevochten”, weet Van der Werff.

Als correspondent van Menno van Coehoorn verzamelt hij veel informatie over het fort. Hij trekt ook op met de Historische Kring Westervoort, die zich bekommert om het fort. Zo werden eerder fototentoonstellingen en rondleidingen georganiseerd.

Die ‘andere’ IJssellinie

Bij ‘de IJssellinie’ denken we tegenwoordig vaak als eerste aan de verdedigingswerken die een rol speelden in de Koude Oorlog, maar daarin speelde Fort Westervoort geen rol.

Het verdedigingswerk werd in 1865 gebouwd. De locatie bij de rivier, de verkeersweg naar Duitsland en de spoorlijn Arnhem – Emmerich was ideaal om de vijand de toegang tot (water)weg en spoorlijn te versperren. In het decennium voor de Tweede Wereldoorlog werd het fort nog voorzien van betonnen kazematten. Daarvan is er nog één over.

Monument slachtoffers vraagt aandacht

Na de bevrijding speelde het fort dus geen rol van betekenis meer. Toen decennia later de Pleijweg pal langs het fort werd aangelegd, kwamen er hoge muren langs het fort, zodat automobilisten niet zouden schrikken van de aanblik van het verdedigingswerk. Het binnenplein raakte overwoekerd en het fort begroeid. “Dat binnenplein is twee jaar geleden al aangepakt”, vertelt Van der Werff, “je kunt het fort nu weer wat makkelijker bereiken.”

Op het binnenplein van het fort vind je een gedenksteen voor de veertien soldaten die in mei 1940 omkwamen in en bij het fort. “Ik pleit ervoor om dit monumentje op een veel opvallender plek te plaatsen en bereikbaar te maken. Zo’n gedenkteken mag toch veel meer opvallen?”

‘Vergeten’ fort weer in de spotlights

De begroeiing bovenop het fort moet nu zo snel mogelijk weg, benadrukt Van der Werff, want de wortels richten steeds meer schade aan. Binnenkijken is gezien de staat van het bouwwerk trouwens veel te gevaarlijk. Wie toch een indruk wil krijgen hoe zo’n verdedigingswerk er van binnen uitzag, kan naar Fort Pannerden in Doornenburg, tipt Van der Werff. “Daar is veel te ondernemen en te beleven, ook voor gezinnen met kinderen.”

Zo’n ‘activiteitenfort’ hoeft Fort Westervoort wat Van der Werff betreft echt niet te worden. Volledige restauratie zou inmiddels veel te kostbaar zijn. Maar dat het ‘vergeten fort’ op termijn veel meer in de spotlights komt te staan, is wél van belang. “Een mooie kans om het fort en wat zich hier heeft afgespeeld meer bekendheid te geven.”